Hoe cohousing kan slagen: 'Het gebouw is de lijm'

“Hier leggen we normaal onze moestuin aan,” vertelt de vrouw, die in het dagelijkse leven elektronische popmuziek componeert. “En in het achterhuis komt een gemeenschappelijke ruimte van 200 vierkante meter met keuken. Daar plannen we een bibliotheek en evenementen: films met een debat, feestjes en concerten, we zien wel. Op zulke momenten willen we ook de buurt uitnodigen.”

Elders in het gebouw komt er nog een gemeenschappelijke wasplaats, een ruime fietsen- en buggystalling, een werkplaats voor fietsherstellingen, een lokaal voor houtbewerking en gastenkamers. Aantal parkeerplaatsen voor auto's: welgeteld nul. “Een bewuste keuze waar we moesten voor knokken bij de gemeente,” herinnert Morgane zich.

De jonge vrouw is een van de toekomstige bewoners die in 2021 in het gebouw van architect Michel Polak zullen trekken. We hebben afgesproken voor een bezichtiging met haar, bewoner in spe Stéphane (70) en vertegenwoordigers van begeleidingsdienst Coarchi. De twee mede-eigenaars illustreren meteen ook hoezeer de generaties hier door elkaar zullen lopen, van bewoners in kruippakje tot ouderdomsdeken Stéphane. “En ook de inkomens verschillen sterk,” vertelt Morgane, “al behoren de meesten cultureel wel tot de middenklasse, zoals bij de meeste cohousingprojecten.”

In twee van de appartementen komen overigens atypische bewoners. De mede-eigenaars beslisten om die door een sociaal verhuurkantoor te laten beheren. “Een van de twee zal voor de opvang van vluchtelingen dienen, het andere biedt straks onderdak aan vrouwen die bescherming nodig hebben,” legt Carole Janssens van Coarchi uit.

Champagne op de trein

Het hele ambassadeproject was er nooit gekomen zonder de begeleiding van Coarchi. De dienst, die deel uitmaakt van architectenbureau Twyce, bestaat nu twee jaar, even lang als de groep die straks haar intrek neemt in de ambassade. Coarchi vond het pand, stelde de groep samen en stoomde in ijltempo een project klaar voor het gebouw. “In drie weken tijd, want meer hadden we niet voor de openbare verkoop, lag er een doordacht concept,” herinnert Stéphane zich. “J'étais impressionné.”

Resultaat: een groep waarvan de leden elkaar pas enkele weken kenden, tekende in 2017 voor het pand en voor een gedeelde toekomst. “Ik herinner me de terugreis met de trein uit Namen, waar een notaris zich toelegt op cohousingprojecten,” vertelt Morgane. “We openden champagne en er heerste een gevoel van On est fous de faire ça. Het is een van mijn mooiste herinneringen aan het hele voorbereidingstraject.”

Coarchi ontstond uit een eenvoudige vaststelling: het aantal mensen dat interesse heeft in cohousing is erg groot, getuige de database van 1.600 kandidaten die Coarchi ondertussen beheert. Tegelijk faalt 80 tot 90 procent van de groepen die op zoek gaan. Met de nodige begeleiding moet dat anders kunnen, dachten de oprichters van Twyce, die eerder al enkele cohousingprojecten realiseerden. Coarchi was geboren.

“Vaak mislukken projecten als er een concreet pand in beeld komt,” legt Carole Janssens van Coarchi uit. “Groepen die al een tijdje bestaan, stellen dan vast dat de beschikbare gebouwen niet aan hun verwachtingen voldoen en een groep verbrokkelt daardoor dikwijls. Wij draaien het om en bouwen een groep rond een gebouw. De discussies, die bij andere groepen vaak erg lang abstract blijven, zijn daardoor meteen concreet: 'Dit is wat we hier allemaal kunnen doen.'”

Morgane bevestigt: “Natuurlijk hebben we ons afgevraagd of we wel met de juiste mensen in zee gingen. Een van de zinvolste antwoorden die ik hoorde op die vraag was: 'Aangezien we allemaal in dit samenwoonproject geloven, zijn we ook de juiste mensen.'”

Commissie burencontact

Wie in een Coarchi-project stapt betaalt vandaag 500 euro op voorhand. De totale bijdrage voor de begeleiding bedraagt 90 euro per vierkante meter. In de ambassade betekent dat ongeveer 3 procent van de totale kostprijs, die hier schommelt tussen 2.700 en 3.100 euro per vierkante meter, alle kosten inbegrepen.

De taak van Coarchi beperkt zich niet tot gebouwen zoeken, groepen samenstellen en plannen tekenen. Communiceren met zeventien partijen - en nog meer bewoners in spe - is een kunst. Carole Janssens, die bij de meeste vergaderingen aanwezig is, zorgde daarom voor een opleiding in de sociocratie. “Dat is een aanpak voor groepscommunicatie die gebaseerd is op gelijkwaardigheid van de deelnemers en beslissingen in consensus,” legt de gediplomeerde facilitator uit. “Het betekent niet dat iedereen dezelfde mening moet hebben over een kwestie, maar wel dat iedereen zich er moet kunnen in vinden dat de groep een bepaalde beslissing neemt.”

De sociocratische aanpak houdt verder in dat de groep met een veelvoud aan thematische commissies werkt: vijftien kleine groepjes bewoners buigen zich over evenveel onderwerpen. Zo is er een commissie hergebruik van materialen, een voor werfaangelegenheden en een commissie kalenderbeheer, maar evengoed een groepje dat het contact met de buurt onderhoudt.

De werkmethode leidt tot gestructureerde en vaak vruchtbare debatten. Een typisch verloop bevat vijf stappen: in fase één stellen commissieleden een bepaald idee voor. Vervolgens volgt een rondje feitelijke verduidelijkingen, waarop de leden hun persoonlijke gevoelens over het voorstel kwijt kunnen. Die derde fase is essentieel en laat toe om subjectieve uitlatingen te bannen in de rest van het beslissingsproces. In fase vier kunnen de deelnemers dan nog objectieve argumenten aanbrengen die de beslissing voor de hele groep kunnen verbeteren. Fase vijf ten slotte is de beslissing.

De procedure klinkt misschien complex, maar helpt beslissingen echt wel vooruit, merkte de groep. “Op deze manier wordt het grote aantal bewoners bovendien een voordeel,” weet facilitator Janssens. “Hoe meer mensen, hoe beter je het voorbereidende werk over commissies kan verdelen.”

Oude radiatoren

Een van die commissies legt zich toe op hergebruik van materialen in het gebouw. Hoe ernstig de groep dat onderwerp neemt, blijkt als we het achterhuis binnenstappen. De ruimte van zo'n 200 vierkante meter is voor een groot deel volgestouwd met onderdelen die bij afbraakwerken uit het gebouw zijn gehaald: hier een zestigtal deuren, daar een hele rij gebruikte wc's en wastafels en nog verderop tientallen vierkante meter tegels, die zorgvuldig zijn schoongemaakt. Een verdieping hoger staan de historische bakstenen van gesloopte muurtjes dan weer netjes in formatie. Nog elders wordt onderzocht hoe de honderd oude radiatoren kunnen hergebruikt worden. “Un vrai casse-tête technique.”

De circulaire aanpak is een van de redenen waarom het ambassadeproject in 2018 de be.exemplary-prijs kreeg, een onderscheiding van het Brussels Gewest voor voorbeeld­gebouwen. “Als enige privéproject en als enige project dat op de vier criteria scoorde,” vertelt een trotse Michel Toussaint, partner van architectenbureau Twyce. “Want ook voor de sociale, milieu- en architectuuraanpak scoorden we.”

De aanpak van Coarchi lijkt in Schaarbeek alvast een succesformule, zij het met nuances. “Eerst kregen we te horen dat ze naar een totale duur van anderhalf jaar streefden, nu worden het er veeleer vier,” vertelt Morgane, die voor de rest erg te spreken is over de begeleiding. “Vergeleken met andere groepen mag vier jaar misschien snel zijn, het voelde wel alsof men ons iets wijsmaakte.”

Alleenstaande grootvader

Als de formule zo goed werkt, kan ze dan niet op veel grotere schaal toegepast worden? Vandaag begeleidt Coarchi twaalf projecten, waarvan vijf in Brussel. Sommige cohousinggroepen zijn daarbij nog in een pril stadium. “De zoektocht naar geschikte panden blijft moeilijk,” geeft Carole Janssens toe.

“De immobiliënmarkt is hyperconcurrentieel. Daarnaast heb je niet alleen veel mensen nodig die cohousing sympathiek vinden, je kandidaten moeten er goed over nagedacht hebben en helemaal klaar zijn. Dat soort mensen zijn al veel minder talrijk. We denken nu onder meer aan een online opleidingsmodule voor nieuwe cohousers.”

Onze twee mede-eigenaars van hun kant zijn meer dan klaar. Stéphane, alleenstaande vader van vier en grootvader van zes leidt ons rond in zijn toekomstige flat van 115 vierkante meter. “Dat is groot,” geeft hij toe. “Maar zo heb ik ruimte voor mijn kinderen en kleinkinderen. Daarnaast is trouwens alles al voorzien om binnen het appartement een kleine afgescheiden studio te creëren, bijvoorbeeld voor een student.”

En ook Morgane kan niet wachten om in te trekken. “Ik hou van het leven in de stad, maar heb altijd een hekel gehad aan de manier waarop mensen zich er afsluiten van de buitenwereld. Ik wil convivialité. Het leven is toch meer dan je eigen gezin?”